Czy mam depresję?

To pytanie możesz zadawać sobie w różnych momentach Twojego życia lub zastanawiać się czy przypadkiem na depresję nie cierpi ktoś z Twoich bliskich. Pytanie to może pojawiać się teraz częściej ze względu na jesienną aurę za oknem- deszczowe, pochmurne, zimne dni, szybko zachodzące słońce. Masz mniej energii, jesteś bardziej senny, szybciej przychodzi zmęczenie, masz mniejszą chęć do działania- być może zastanawiasz się czy dopadła Cię depresja czy to po prostu efekt zbliżającego się przesilenia jesienno- zimowego? A może obserwujesz niepokojące obniżenie nastroju i aktywności u któregoś członka rodziny?

Ten artykuł może pomóc Ci znaleźć odpowiedzi na Twoje pytania albo ukierunkować Twoje działania jeśli zdecydujesz się na szukanie pomocy u specjalistów.

Jakie są objawy depresji?

Rozpoznanie i postawienie diagnozy depresji należy do kompetencji lekarza psychiatry. Czasem potocznie mówi się „mam depresję, mam doła, nic mi się nie chce”. Ktoś z otoczenia może też zwrócić uwagę na Twoje funkcjonowanie i stwierdzać „Ty chyba masz depresję”. Należy jednak pamiętać, że stwierdzenie depresji jest postawieniem diagnozy w kategoriach zaburzeń psychicznych i nie należy tego bagatelizować. Inaczej rzecz ujmując obniżenie nastroju i gorsze dni nie zawsze muszą oznaczać, że cierpisz na depresję.
W Polsce psychiatrzy rozpoznają depresję posługując się kryteriami zawartymi w ICD-10-Klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Aby rozpoznać epizod depresji u pacjenta muszą występować następujące objawy przez okres co najmniej 2 tygodni:

• obniżony nastrój
• utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania radości
• zmniejszenie energii prowadzące do większej męczliwości
• spadek codziennych aktywności
• osłabienie koncentracji uwagi
• niska samoocena
• poczucie winy i niedowartościowania
• pesymistyczne widzenie przyszłości
• zaburzenia snu (wybudzanie się nad ranem lub nadmierna senność)
• zaburzenia apetytu (duży spadek bądź przyrost masy ciała)
• myśli i czyny samobójcze

U pacjenta nie muszą występować wszystkie wyżej wymienione objawy, aby rozpoznać epizod depresji. Istotne jest za to nasilenie powyższych objawów.

Według klasyfikacji ICD-10 można rozpoznać depresję o nasileniu łagodnym, umiarkowanym i ciężkim. Wyznacznikiem jest nie tylko nasilenie objawów, ale także poziom funkcjonowania w życiu zawodowym oraz osobistym. W umiarkowanym epizodzie depresji pacjent może mieć znaczne trudności w wykonywaniu obowiązków w pracy i w domu- jest to najczęściej zauważalne przez otoczenie.

Ciężkie epizody depresji charakteryzuje niemożność realizowania obowiązków zawodowych oraz domowych, a także liczne skargi na objawy somatyczne (pacjent skarży się na np. silne bóle głowy, mięśni), pojawiają się także myśli i/lub próby samobójcze, zahamowanie psychoruchowe, brak dbania o higienę, niechęć do jedzenia i/ lub picia.

 Jakie są przyczyny i rodzaje depresji?

Powszechnie uznaje się, że przyczyny depresji mogą być zarówno biologiczne jak i psychologiczne. Badania wskazują, że krewni osób cierpiących na depresję mogą być na nią istotnie bardziej narażeni niż osoby nie mające takich osób w rodzinie.

Główne biologiczne teorie dotyczące powstawania depresji koncentrują się wokół teorii zaburzeń neuroprzekaźnictwa w mózgu (niedobór substancji zwanych norepinefryną, dopaminą, serotoniną), teorii zaburzeń hormonalnych (niedobór hormonów np. testosteronu u mężczyzn, estrogenu u kobiet- co można obserwować przed miesiączką, po porodzie, w okresie menopauzy) oraz genetycznych- trwają badania nad tzw. genem 21, który może mieć coś wspólnego za zapadaniem na depresję.

Psychologowie za to zwracają uwagę na zjawiska zewnętrzne- tzw. stresory, które mogą prowadzić do depresji. Ogólnie rzecz ujmując depresję może powodować utrata- np. śmierć bliskiej osoby, rozpad związku, bezrobocie lub degradacja w pracy. Jeśli w wyniku takich sytuacji pojawią się objawy depresji mówi się,  że to depresja reaktywna ( w reakcji na pewne wydarzenie) inaczej egzogenna. Tutaj szczególnie pomocne może być wsparcie psychologa lub podjęcie psychoterapii.

Depresja endogenna natomiast może, ale nie musi być związana z reakcją na stratę- czyli może się pojawić niezależnie od przyczyn zewnętrznych. Depresję endogenną zalicza się do chorób psychicznych ze względu na duże nasilenie objawów. Wymaga ona zawsze leczenia farmakologicznego (czasem w warunkach szpitalnych), ale także wsparcia psychologicznego.

Kto jest szczególnie narażony na depresję?

Poza sytuacjami wyżej opisanych utrat objawy depresji mogą pojawić się w momentach przełomowych w życiu każdego człowieka- np. przy wyprowadzce z domu rodzinnego, w połowie życia (tzw. potocznie kryzys wieku średniego), w sytuacji odejścia dzieci z domu, przejścia na rentę/ emeryturę.
Depresja może mieć też charakter maskowany- np. przez objawy somatyczne (różne dolegliwości bólowe). Często też zdarza się, że próbą radzenia sobie z depresją jest nadużywanie alkoholu, narkotyków czy leków.

Warto zwrócić uwagę na to, że objawy depresyjne mogą też pojawiać się jako skutek uboczny leczenia innymi lekami- np. w wyniku stosowania antykoncepcji.

Objawy depresji mogą też być wtórne w stosunku do innych chorób- np. nowotworów, stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera lub innych schorzeń o charakterze przewlekłym lub nieodwracalnym.

Z powyżej wymienionych przyczyn mogą wynikać trudności w diagnozowaniu depresji- często pacjenci mogą nie otrzymać właściwej pomocy kiedy tego najbardziej potrzebują. Dlatego tak istotne jest umówienie się na konsultację do lekarza psychiatry czy psychologa, którzy mogą pomóc w ustaleniu właściwej diagnozy oraz udzielić fachowej pomocy.

Kiedy i gdzie szukać pomocy?

Jeśli doświadczasz choćby jednego lub więcej z wyżej wymienionych objawów i trwa to dłuższy czas- kilka tygodni czy miesięcy warto skonsultować się ze specjalistą w zakresie zdrowia psychicznego czyli lekarzem psychiatrą. Psychiatrzy przyjmują pacjentów w poradniach zdrowia psychicznego lub w gabinetach prywatnych. Natomiast w przypadkach ciężkiej depresji leczeniem zajmują się szpitale psychiatryczne. Istotną informacją jest to, że do psychiatry nie trzeba skierowania i nie obowiązuje też rejonizacja.

Czy lekarz rodzinny może pomóc w leczeniu depresji?

Często początkiem leczenia jest właśnie wizyta u lekarza rodzinnego. Do lekarzy pierwszego kontaktu trafiają pacjenci z rozmaitymi dolegliwościami, symptomy depresji nie są tu wyjątkiem. Pacjenci skarżą się na dokuczające im objawy i oczekują od „swojego” lekarza pomocy. Lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) powinien Cię zachęcić do konsultacji z psychiatrą.

Ważne jest jednak również to by lekarz rodzinny wykluczył inne choroby, które mogą dawać objawy podobne do depresji. Wtedy powinien zlecić Ci potrzebne badania oraz w razie potrzeby skierować do innych specjalistów. Rola lekarzy POZ jest tu bardzo istotna, gdyż poprzez odpowiednie zalecenia mogą wykluczyć występowanie depresji- np. objaw spadku wagi może być spowodowany przez choroby tarczycy, a nadmierna męczliwość może być skutkiem anemii. Jeśli zaś pacjent po wykonanych badaniach i konsultacjach nie cierpi na żadną chorobę, a  nadal ma objawy lekarz rodzinny może zachęcić go do wizyty u psychiatry.

Czy w leczeniu depresji konieczne jest branie leków?

O konieczności farmakoterapii zawsze decyduje lekarz psychiatra. Na pierwszej wizycie przeprowadza szczegółowy wywiad z pacjentem, który ma służyć właściwej diagnozie- to lekarz określa czy to co nam dolega można zdiagnozować jako depresję. Czasem psychiatrzy zalecają też dodatkowe badania psychologiczne by pogłębić proces diagnozowania pacjenta.

W zależności od rodzaju oraz stopnia nasilenia objawów lekarz decyduje czy w ogóle potrzebne są leki, a jeśli tak, to jakie i w jakiej dawce zalecić je pacjentowi.

Jeśli farmakoterapia została zalecona, należy wziąć pod uwagę fakt, że leki przeciwdepresyjne zaczynają działać po 2-3 tygodniach, czasem trzeba na ich działanie poczekać nawet do 6 tygodni- wszystko zależy od indywidualnej reakcji pacjenta. Jest to o tyle istotne, że często pacjenci po kilku dniach zażywania leków, nie widząc żadnej poprawy, odstawiają je, co odbiera im szansę na polepszenie samopoczucia.

Czy leki przeciwdepresyjne uzależniają i mają skutki uboczne?

Leki przeciwdepresyjnie jeśli zażywanie są pod kontrolą lekarza nie uzależniają. O skutkach ubocznych powinien poinformować Cię lekarz, możesz też sam o nie zapytać. Jeśli zaś pojawią się działania niepożądanie w wyniku brania leków, zawsze rozmawiaj o tym ze swoim psychiatrą.

Czy psychoterapia może pomóc w wychodzeniu z depresji?

Psychoterapia jest jedną z metod, którą stosuje się w leczeniu depresji i jest to metoda o udowodnionej naukowo skuteczności. Często lekarze psychiatrzy poza farmakoterapią zalecają pacjentom właśnie psychoterapię-możesz tę formę pomocy otrzymać w ramach NFZ lub szukać pomocy w gabinecie prywatnym.

Na psychoterapię bezpłatną zarówno indywidualną jak i grupową w placówkach z kontraktem NFZ potrzebne jest skierowanie o które możesz poprosić lekarza psychiatrę lub swojego lekarza rodzinnego. W polskich realiach często jednak trzeba liczyć się z dłuższym czasem oczekiwania na psychoterapię nieodpłatną.

Celem psychoterapii, podobnie jak w przypadku farmakoterapii jest złagodzenie lub wyeliminowanie objawów depresji, a także, co istotne- poszukiwanie jej przyczyn. Podejścia o udowodnionej skuteczności w leczeniu depresji to: terapia psychodynamiczna oraz terapia poznawczo- behawioralna.

 Co zrobić jeśli ktoś z naszych bliskich wyraźnie potrzebuje pomocy a wstydzi się wizyty u psychiatry?

Leczenie u psychiatry jest coraz mniejszym tematem tabu w naszym kraju, ale nadal w wśród niektorych pokutuje przekonanie, że osoba lecząca się psychiatrycznie jest kimś gorszej kategorii (słynne pogardliwe żarty o tym, że ktoś ma „żółte papiery). Wstyd związany z korzystaniem z wizyt u psychiatry może dotyczyć zwłaszcza osób z mniejszych miejscowości oraz wsi.

Warto spróbować przekonać bliską osobę, że wizyta u psychiatry jest taką samą wizytą jak u innego specjalisty- osoba chora na serce leczy się u kardiologa, a ta która czuje się gorzej psychicznie u psychiatry. Jeśli nie uda się przekonać bliskiego do wizyty u lekarza w swojej miejscowości można zawieźć chorego np. do pobliskiego większego miasta, gdzie jest większa anonimowość. Można też spróbować wezwać psychiatrę do domu jeśli członek rodziny wyrazi na to zgodę.

W ciężkich stanach depresyjnych (np. kiedy bliski wiele dni nie wstaje z łóżka, odmawia jedzenia i picia, zaniedbuje podstawową higienę osobistą, nie ma z nim kontaktu słownego, zgłasza myśli samobójcze lub podejmuje próby odebrania sobie życia) należy wezwać karetkę pogotowia. W przebiegu ciężkiej depresji niezbędne jest leczenie w szpitalu psychiatrycznym.

Czy szukanie porady i wsparcia w Internecie może być pomocne?

Warto pamiętać, że nic nie zastąpi wizyty u lekarza. Czasem potrzebne jest włączenie farmakoterapii by poczuć się lepiej, a ją może zalecić tylko psychiatra. Internet może być pomocny właśnie w szukaniu specjalistów- psychiatry, psychoterapeuty, psychologa, poradni zdrowia psychicznego czy grupy terapeutycznej.

Wiele wsparcia możesz otrzymać też na forach internetowych od innych osób cierpiących na depresję. Tu jednak należy zwrócić uwagę na osoby, które zniechęcają do wizyt u specjalistów, polecają sobie nawzajem najlepiej działające leki, zachęcają do samodzielnego dawkowania leków lub ich odrzucenia, odradzają psychoterapię. Wsparcie emocjonalne od osób, które Cię rozumieją jest bardzo ważne, jednak leczenie depresji dobrze jest oddać w ręce specjalistów od zdrowia psychicznego.

Literatura:

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD -10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Instytut Psychiatrii i Neurologii; Kraków-Warszawa 2000
Bilikiewicz, A. (red.). (2006). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny.  Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa
Grzesiuk L. (red.) (1995). „Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki, specyficzne problemy”; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
Seligman M, Walker E., Rosenhan D. „Psychopatologia” (2003); wyd. Zysk i S-ka, Poznań

 Autor: mgr Ewelina Łoboz- psycholog, psychoterapeuta